آلیاژ برنج
برنج
برنج از مدت‌ها پیش حتی قبل از تاریخ شناخته شده بود؛ در آن زمان که انسان هنوز فلز روی را نمی‌شناخت با ذوب کردن مس همراه با کالامین (سنگ معدن فلز روی) برنج تولید می‌کرد.
برنج معمولاً قابلیتچکش خواری بیشتری نسبت به مس و روی دارد ودمای ذوبآن تقریباً بین ۹۰۰ تا ۹۴۰ درجه سلسیوس است. نرم بودن آن می‌تواند با تغییر نسبت مخلوط مس و روی تغییر کند. مس داخل برنج (از طریق اثر اولیگو دینامیک) خاصیت میکروب‌کشی به آن می‌دهد. به همین خاطر از برنج به عنوان دستگیره و دیگر فلزات رایج در بیمارستان‌ها استفاده می‌کنند.
امروزه تقریباً ۹۰٪ از فلزات برنج بازیافت می‌شوند، چون فلز برنج خاصیت مغناطیسی کمی دارد و به راحتی می‌توان آن را از فلزاتی که معمولاً با آنها مخلوط می‌شود جدا کرد. بدین ترتیب برنج جدا شده را دوباره بازیافت می‌کنند. چگالی برنج ریختگی در حدود ۸۴۰۰ تا ۸۷۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب می‌باشد.
خواص فیزیکی
اکثر آلیاژهای برنج دارای دامنه انجماد بسیار کم بوده و وجود فلزات دیگر در مس عملاً باعث پائین آمدن نقطه ذوب می‌شود و هر قدر دامنه انجماد کمتر باشد، سیالیت آلیاژ بهتر خواهد بود ولی این امر معمولاً با زیاد شدن حجم انقباض متمرکز همراه است.
برنج‌ها از نقطه نظر شبکه محلول‌های جامد مس و روی دارای خواص زیر می‌باشند:
محلول جامدα:این شبکه در سرماچکش خواراست ولی چکش خواری آن در گرما منوط به نداشتن سربدر آلیاژ است (به دلیل تشکیل سرب مایع در گرما)
محلول جامد β:در این شبکه وجود سرب کمتر مزاحم بوده و شبکه خاصیت چکش خواری خود را در گرما حفظ می‌کند.
محلول جامد γ:این شبکه سخت و شکننده است و خواص عمومی شبکه γ را دارد.
دسته‌بندی آلیاژهای مس
آلیاژهای مس مانندآلومینیم به دو دسته آلیاژهای کارپذیر (نوردی) تقسیم می‌گردند. هر دسته از این آلیاژها نیز بر حسب شرایط ترکیبی عناصر آلیاژی می‌توانندعملیات حرارت یپذیر یا عملیات حرارتی ناپذیر باشند.
انواع برنج‌های کارپذیر (نوردی) فقط حاوی مس و روی می‌باشند و عناصر دیگر در حد ناخالصی در آنها وجود دارد و برنج‌های آلیاژی علاوه بر مس و روی حاوی عناصر دیگری نظیرسیلیسم،آهن،قلع، و سرب و… نیز هستند و بیشتر از طریق ریخته‌گری شکل می‌گیرند.
برنج با ۵ تا ۱۵ درصد روی
کار بر روی قطعه در حالت سرد (Cold Working) این نوع برنج‌ها به ویژه هنگامی که میزان روی آنها نزدیک به ۱۵ درصد باشد به راحتی قابل انجام است. این برنج‌ها از قابلیت شکل‌پذیری خوب و مقاومت خوردگی بالایی برخوردارند، آلیاژهایی که در این گروه قرار می‌گیرند عبارتند از:برنج طلاکاری(با ۵ درصد روی)،برنز صنعتی(با ۱۰ درصد روی)، وبرنج قرمز(با ۱۵ درصد روی). برنج طلاکاری بیشترین کاربرد را در صنعت طلا وجواهرسازی برای ساخت روکش‌های طلایی رنگ دارد. شکل‌پذیری این برنج مانند مس است اما استحکام آن بیشتر است؛ در ضمن قابلیت ماشینکاری ضعیفی دارد. برنز صنعتی به علت قابلیت شکل‌پذیری آن در جواهرسازی،آهنگری وپرسکاریبکار می‌رود. قابلیت ماشینکاری آن ضعیف است، اما دارای خواص کار در حالت سرد بسیار خوبی است. به همین علت از آن برای ساخت لوله‌های کویلرادیاتورهاوکندانسورهااستفاده می‌شود.
برنج با ۲۰ تا ۳۶ درصد روی
آلیاژهایی که در این گروه قرار می‌گیرند عبارتند از: برنج کم‌روی (با ۲۰ درصد روی)، برنج فشنگ (با ۳۰ درصد روی)، برنج معمولی (با ۳۵ درصد روی).
از آنجا که روی ارزانتر از مس است، آلیاژهایی که درصد روی آنها بیشتر است ارزانتر هستند. این آلیاژها قابلیت ماشینکاری بهتر و استحکام بالاتری دارند، اما مقاومت خوردگی آنها پایین است و امکانترک خوردگی فصلی(Season Cracking) در نقاط دارای تنش‌های پسماند در آنها وجود دارد.
برنج کم‌روی بسیار شبیه برنج قرمز است و برای قطعاتی که نیاز به عملیاتکشش عمیق(Deep Drawing) دارند استفاده می‌شوند. در میان آلیاژهای مس-روی، دارای بهترین ترکیب شکل‌پذیری و استحکام است. پوکه‌های فشنگ در ابتدا کاملاً به روش کار در حالت سرد ساخته می‌شدند. فرایند ساخت از چندین مرحله عملیات کشش عمیق ساخته می‌شد، که پس از هر بار کشش، قطعه بازپختمی‌شد تا برای مرحله بعد آماده شود. گرچه قابلیت کار در حالت گرم برنج معمولی ضعیف است، اما عملاً می‌توان از آن در بسیاری از فرایندهای ساخت استفاده نمود و تنوع محصولات این آلیاژ نیز به همین علت است.
اگر مقادیر اندکی برنج افزوده شود، قابلیت ماشینکاری آن بسیار بالا می‌رود و تا حدی نیز قابلیت کار در حالت گرم آن نیزبهتر می‌شود. افزودن سرب به برنج، خواص خواص جوشکاریو انجام کار در حالت سرد را دچار مشکل می‌کند. از آلیاژهای این گروه می‌توان به برنج کم سرب(با ۳۲٫۵ درصد روی، ۰٫۵ درصد سرب)،برنج پرسرب(با ۳۴ درصد روی، ۲ درصد سرب)، وبرنج خوش‌تراش(با ۳۵٫۵ درصد روی، ۳ درصد سرب) اشاره کرد.
برنج کم سرب نه تنها دارای قابلیت ماشین کاری خوبی است، بلکه خواص کار در حالت سرد خوبی نیز دارد به گونه ای که مناسب ساخت قطعات مختلف ماشین تراش است. برنج پرسرب که گاهی «برنج حکاکی» نیز نامیده می‌شود، برای ساخت ابزارآلات،قفل و قطعات ساعت بکار می‌رود. برنج خوش‌تراش که برای ساخت قطعات ماشین‌های تراش به کار می‌رود دارای مقاومت خوردگی خوب وخواص مکانیکی مطلوبی است.
برنج مفرغ (Admiralty Metal) (با ۲۸ درصد روی) دارای یک درصدقلع است که مقاومت خوردگی خوبی به ویژه در مقابل آب دریا به آن می‌دهد. این آلیاژ دارای استحکام و شکل‌پذیری خوبی است ولی قابلیت ماشینکاری ونوردآن ضعیف است. به علت مقاومت بالا در مقابل خوردگی، از آن در ساخت تجهیزات نیروگاه و تجهیزات شیمیایی استفاده می‌شود. برنج آلومینیم‌دار (با ۲۲ درصد روی) دارای ۲ درصدآلومینیم است و به علت نزدیک بودن خواص آن با برنج مفرغ، دارای کاربردهای مشابهی است. به علت مقاومت بالای برنج آلومینیم‌دار در مقابل خوردگی ناشی از جریان‌های سریع آب، استفاده از آن برای ساخت لوله، در مقایسه با برنج مفرغ‌دار از ارجحیت بیشتری برخوردار است.
برنج با ۳۶ تا ۴۰ درصد روی
آلیاژهای برنج با بیش از ۳۸ درصد روی دارای قابلیت شکل‌پذیری کمتری نسبت به برنج فشنگ هستند و انجام کار سرد بر روی آنها نیز امکانپذیر نیست. از این آلیاژ اغلب برای کار در حالت گرم و حدیده کاری استفاده می‌کنند.فلز مونتز(Muntz Metal) (با ۴۰ درصد روی) دارای قیمت ارزان و تا حدودی مقاوم در برابر خوردگی است. برنج دریایی (Naval Brass) تقریباً دارای همان ترکیب فلز مونتز است با این تفاوت که حاوی ۰٫۷۵ درصد قلع می‌باشد. وجود قلع در این آلیاژ سبب بالا رفتن مقاومت آن در برابر خوردگی می‌شود.
کاربرد
از این آلیاژ به دلیل خواص ویژه و شکل و رنگ آن در جاهای مختلفی استفاده می‌کنند:
دردکوراسیون داخلی به خاطر رنگ تقریباً طلایی رنگش.
در جاهایی که به اصطکاک کم نیاز باشد مثل مغزی قفل‌ها.
درسازهای موسیقی مخصوصاً بخاطر خاصیت آکوستیکی(مثل هورن).
مجموعه ای از سازهای موسیقی برنجی
میخ‌های برنجی
ساختارهای بلوری برنج
بزرگ‌ترین وجه تمایز بین انواع مختلف برنج بر اساسساختار بلوریآنهاست. دلیل این امر این است که ساختارهای اتمی دو عنصر مس و روی متفاوت است و آنها را بسته به نسبت محتوا ودرجه حرارتترکیب می‌کنند.
